TÜP BEBEK

1997’de ilk kez Tüp Bebek Laboratuvarlarında klinik embriyolog olarak çalışmaya başladığımdan beri bir sürü hastayla iletişim içinde oldum. Hatta bunlardan bazılarıyla dostluklarım yıllardır sürüyor. Hastalarımın tüp bebekle ilgili sorularını cevaplamak, kaygılarını gidermek bana her zaman zevk verdi. Kimi zaman bir toplulukta mesleğimi açıkladığımda da bir dolu soruya maruz kaldığım oldu. İşte ben de sevgili blogum için bu soruları derledim. Burada en sık sorulan soruları cevaplamaya çalıştım. Başka sorularınız olursa her zaman cevaplamaya hazırım.

İnfertilite (kısırlık) ne demektir?

Çiftlerin çocuk sahibi olmak istemelerine rağmen, korunmadan, 1-2 yıl süreyle bebek sahibi olamamalarına infertilite (kısırlık) denmektedir.

Tüp Bebek tedavisi nedir?

Tüp bebek, bazı nedenlerle çocuğu olmayan çiftlerin çocuk sahibi olmalarına yardımcı bir tedavi şeklidir. Tüp bebek tedavisinde İn Vitro Fertilizasyon (IVF) ve Mikroenjeksiyon (ICSI) gibi yöntemler kullanılabilir. Burada kadından alınan oosit (yumurta) ve erkekten alınan spermin in vitro yani dış ortamda döllenmesi ardından tıpkı anne karnı gibi yapay ortamlarda embriyonun geliştirilip 2-5 gün içinde anne rahmine transfer edilmesi sağlanır.

Çiftlerin bebek sahibi olmasını engelleyen ya da zorlaştıran faktörler nelerdir?

Bunu kadınlara ve erkeklere ait olarak ikiye ayırmak mümkündür. Kadınlara ait olanları kısaca; fallop tüplerine ait nedenler, yumurtlama problemleri, rahim ağzı(serviks) problemleri, rahim kaynaklı problemler, karın zarı ile ilgili problemler, nedeni açıklanamayan ve yaş faktörü gibi ana başlıklar altında toplayabiliriz. Erkeklere ait nedenleri ise; hormonal nedenler, testislere ait, sperm taşıyıcı kanal ve organlara ait nedenler olarak sınıflandırabiliriz. Bunun dışında ekonomik sorunlar, ailevi sorunlar ile güvenilecek hekim ve merkez seçme sorunu da çiftlerin tüp bebek tedavisini zorlaştıran diğer faktörlerdir.

Kimlere tüp bebek tedavisi uygulanabiliyor?

Bir kadın yumurta ürettiği sürece tüp bebek uygulanabilir. Erkekte menide sperm olmasa bile çeşitli yöntemlerle sperm üretebiliyoruz ve üreme elde edilebiliyor. Ama belli bir yaştan özellikle 40 yaşından sonra, yumurta olup gebe kalma şansı da olsa, kromozom anomalilerinden dolayı tüp bebek uygulanamayabiliyor. Bu, kliniğine göre değişiyor, kimi 40-42 yaşından sonra yapmıyor, kimi 45 yaş üzerine uygulamıyor. Yumurta rezervi ve hormonlara bakılarak karar veriliyor.

Ne kadar süre hamile kalınamazsa, normal yollardan çocuk sahibi olmakta güçlük var denebilir ve tüp bebek uygulanır?

Hastanın yaşına bağlı. 20 yaşındaki kadın yeni evliyse yaklaşık 2-3 yıl spontan denemesi öneriliyor ama 38 yaşındaki kadın için bu bir yıla indirgenebiliyor.

Günümüzde normal yollardan çocuk sahibi olamayan pek çok çift var. Stres mi, yaş mı, yediğimiz içtiğimiz mi, nedir sebebi?

Temel sebebi yaş faktörü. Kadınların kariyer sahibi olmaları, ileri yaşta evlenmeleri ve anne olmayı ertelemeleri öncelikli neden. Kariyer yapan kadın zamanı erteleyerek biyolojik saati kaçırabiliyor. Merkezlere başvuran çoğu hastaların benzer öyküleri var. Bazen çocuk isteği ertelenerek, bugün değil yarın diyerek de zaman geçebiliyor. Maalesef tüp bebek tedavisinde kadın yaşı önemli olduğu için dramatik sonuçlar yaşanabiliyor.

İleri yaş kaç yaş? Kaç yaşında geç kalmış olunuyor?

İnfertilite konusunda genellikle 35 yaş ve üzeri ileri yaş sınıfına giriyor. Biz belli bir sayıda yumurta rezerviyle başlıyoruz hayata, zaman içerisinde de bunları harcıyoruz. Erkeklerde öyle değil, onlarda sperm üretimi sürekli gerçekleştiği için yaşa bağlı olarak bir azalma olmuyor. Bizimse yaşla birlikte yumurta rezervlerimiz azalıyor. 15-16 yıl önceki anne olma yaşıyla şu anki anne olma yaşı arasında 3-3,5 yaş fark var ki bu ciddi bir oran.

Tüp Bebek tedavisi nasıl yapılıyor?

Kadınlar her ay bir yumurta üretir. Bu sayıyı hormon ilaçlarıyla arttırıyoruz. Bunun sebebi tek bir kerede başarı şansını arttırmak. Sonrasında hasta yumurtaları toplanmak üzere laboratuvara geliyor. Aynı gün erkekten sperm alınıp yıkanıyor. Toplanan yumurtalar, gerek tüp bebek gerek mikroenjeksiyon tedavisi için spermlerle buluşturulur. 3-5 günlük laboratuvar ortamından sonra vajinal olarak embriyo anne rahmine transfer edilir.

Tüp bebek tedavisi için merkezlere başvuran eşlerde erkeğin ya da kadının tutumları nasıl oluyor?

Çocuk sahibi olamamak gerçekten ciddi bir stres kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Genellikle problem hangi taraftaysa o daha baskın yaşayabiliyor. Sorun erkek faktörü ise erkek kendini yetersiz, değersiz hissediyor. Eşine annelik duyguları yaşatamadığı için kendini suçlu hissediyor. Erkekler genellikle sorunlarıyla duygusal değil de akla dayalı yöntemlerle başa çıkarlar ve eşlerine çözüm önerilerinde bulunarak ya da duygularını kontrol etmelerini önererek destek vermeyi tercih ederler. Her ne kadar bunu iyi niyetle yapsalar da, bu çabaları eşleri tarafından, duygularını hiçe saydıkları, içinde bulundukları durumu önemsemedikleri ya da konuyu kapatmaya çalıştıkları şeklinde de algılanabilir. Sorun kadın faktörü ise kadın çevredeki tüm gebelere öfkeli olabiliyor. Neden sorusunun cevabını sorguluyor. Ben iyi anne olmayı hak ediyorum diyerek isyan ediyor. Kadınlar çocuk sahibi olamamaya dönük duygularını genellikle oldukça yoğun biçimde dışa vuruyorlar. Bu konuda konuşmak, arkadaşlarıyla ve eşiyle paylaşmak istiyor, ağlıyor, öfkeleniyor, üzülüyorlar. Unexplain dediğimiz sebebi belli olmayan vakalarda psikoloji biraz rahat olmakla birlikte bizler zorlanıyoruz adını koyamadığımız için. Hastalar net cevap alamadıkları için tedavi tatmin edici gelmeyebiliyor.

Çiftler tüp bebek tedavisine ne zaman başvurmalıdır?

Çiftler kitabi olarak bir sene düzenli ilişki sonucu gebe kalamıyorlarsa bir merkezden yardım almalıdırlar. Ama günümüzde buna evlenme yaşını göz önüne alarak 6 ay gibi bir süre sonrada başvurabilirler diyoruz.

Her infertilite (kısırlık) sorununun çözümü tüp bebek midir peki?

Hayır, daha farklı tedavilerle sorun çözülebilir. Aşılama bilimsel adıyla Intra Uterin Inseminasyon (IUI) bazı durumlarda uygulanabilecek bir yöntemdir. Yıkanmış spermlerin, cinsel ilişki olmaksızın, bir enjektör aracılığı ile direk rahim içine verilmesidir.

Tüp bebek tedavisinin maliyeti nedir?

Yapılacak tedaviye, yapan merkeze göre maliyet değişebilir.

Tedavinin hem maddi hem de manevi olarak yıpratıcı etkileri var. Hastalara telkinler ne yönde olmalı? Başarı yüzdeleri hakkında neler söylenebilir?

Tedavi, uzun süreçte hem maddi hem de manevi yönden yıpratıcı olabiliyor. Uzun süreç gerektirebilen tedavilerde hasta sonuç alamamaktan yıpranabiliyor. Her çifte göre tedavi seçeneği ve başarı oranı değiştiği için sabırlı olmalarını öneriyoruz. Özel durumlarda psikolojik destekler önerebiliyoruz. İyi bir merkezde, iyi tespit ve tedavi ile her hasta çocuk sahibi olabilir. Başarı hastanın yaşı, nedeni ile ilgili olarak değişecektir.

Tüp bebek tedavisi en fazla kaç kez denenebilir?

Tüp bebek uygulamalarında belirli bir sayı sınırlaması yok. Maddi ve manevi olarak hasta ne kadar isterse deneyebilir. Ancak kadının yumurtalık kapasitesinin ve erkeğin spermlerinin elverişli olup olmadığı tedavi sayısını sınırlayan etmenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Üç kez denedikten sonra şansı arttıran bir durum yok ama sekiz, dokuzuncu denemede gebe kalan hastalarımız var.

Tüp bebek işleminin başarı şansını arttırmak için neler yapılması gerekir?

Bebek olmamasının sebebini iyi belirlemek gerekiyor. Güvenilir ve iyi bir ekip olması gerekiyor. Laboratuvarlarda iyi donanımlı, tecrübeli embriyologların çalışıp çalışmadığına dikkat edilmeli. İşin mutfağı tüp bebek laboratuvarlarıdır. Hastalar hekim sorgularken laboratuvarları da sorgulamalı, asıl önemli nokta bu olmalı. Laboratuvar çalışanlarının özverili, dürüst ve empati yeteneği yüksek kişiler olmasına bakılması gerekir. Bunun yanında son teknolojileri, yenilikleri laboratuvarda uygulayabilmeli. Maddi odaklı değil başarı odaklı merkezler seçilmeli. Tecrübe tüp bebek laboratuvarı için çok önemli bir parametredir.

Hekim ve merkez seçerken nelere dikkat edilmesi gerekir?

Güvenilir, başarılı, dürüst, yenilikleri takip edebilen hekim ve merkez olmalı. İleri laboratuvar uygulamalarının yapılabildiği merkezler seçilmeli ki eğer tek ve son şansınız varsa bu da iyi bir merkezde yapılabilsin. Ayrıca merkezin bilimsel saygınlığı da olmalı.

Tüp bebek tedavisi esnasında nelere dikkat etmek gerekiyor?

Aşırı miktarda tüketilen sigaranın, yumurtanın kalitesini bozduğunu gösteren çalışmalar var. Bazı kliniklerde hastalar diyetisyen eşliğinde tedaviye alınıyor. Avustralya’da yapılan bazı çalışmalar, protein ağırlıklı beslenen hastaların tüp bebekte gebelik şanslarının arttığını gösteriyor. Ama bunların hiçbiri kanıta dayalı değil.

Anne adaylarına öneriler nelerdir?

Yaş olayı gerçekten çok önemli. Hayatınızı düzene koyduysanız, kimden çocuk sahibi olmak konusunda eminseniz, hemen çocuk yapın. Ne kadar erken o kadar iyi.

Popüler konu yumurta dondurma son yıllarda kadınların ilgisini çekiyor. Ama ülkemizde yasak;

Sosyal endikasyonlu yumurta dondurma yasal değil. Yani yaşım geçiyor diye isteğe bağlı yumurta donduramıyorsunuz. Tıbbi endikasyon durumunda örneğin kanserli hastalarda dondurulabiliyor. Yaşı ilerleyen bir kadının yumurta rezervinin azalması aslında tıbbi endikasyon kabul edilmeli ama hala edilmiyor. Yumurta dondurmak isteyen kadınlar en yakın İtalya, İspanya gibi ülkelerde dondurabiliyor. Bugün yumurta dondurup 8-10 yıl sonra çocuk sahibi olabiliyorsunuz ve bunun hiçbir yan etkisi yok.

Şimdilik aklıma gelen bugüne kadar karşımıza çıkan sorulardan derleme yaptım.